Wat heet dan gelukkig zijn?

Op 20 maart vieren we de internationale dag van het geluk. Bhutan en Irak steken achter dit VN-initiatief. Maar wat is geluk? Het begrip dekt veel ladingen. Onze experts scheppen duidelijkheid. Ze bekijken het respectievelijk vanuit een sociaaleconomische en psychologische en hoek.

Caroline Ven is een econome gespecialiseerd in sociaal-economisch beleid. Ze is de CEO van Blauwe Cluster, een neutrale partner die Vlaamse bedrijven ondersteunt bij het opzetten van partnerschappen met andere bedrijven, kenniscentra of overheidsinstellingen om duurzame economische activiteiten te bevorderen op zee. Onafhankelijk bestuurder bij VITO, Bank van Breda en lid van de inrichtende overheid van de associatie van KU Leuven.

Geld maakt niet gelukkig, hoor je regelmatig. Maar klopt dat wel? Moet je toch niet een beetje bemiddeld zijn om geluk te ervaren? Ven: “Ja, een minimum aan welvaart is nodig om gelukkig te zijn. Weinigen zullen gelukkig zijn als ze honger hebben, geen (t)huis hebben en geen kwalitatief onderwijs genieten. Het geluksgevoel wordt immers bepaald door hoe een individu de kwaliteit van zijn leven ervaart. Om een minimum aan levenskwaliteit te ervaren zijn voldoende middelen essentieel. Geld is daarbij een middel, geen doel op zich. Het duidelijk positieve verband tussen de welvaart van een land (gemeten aan de hand van het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking) en het gelukspeil van de bevolking stopt echter vanaf een zeker welvaartspeil. Dan spelen andere elementen een rol. Zo vergelijken mensen zich graag met anderen in hun omgeving. Hebben zij het beter dan mijzelf? Ook elementen zoals zelfontplooiingskansen spelen een belangrijke rol. Beschikken mensen over voldoende democratische rechten, hebben zij de vrijheid om zich te kunnen uiten, is er een zekere mate van zelfbeschikking? Niet voor niets blinken landen in het Midden-Oosten niet uit in de geluksstatistieken ondanks hun hoge welvaartspeil.”

Iets verderop in Azië ligt Bhutan, de grote pleitbezorger voor de internationale dag van het geluk. Daar hanteren ze geen bruto nationaal product als indicator. Ze meten er het bruto nationaal geluk. Waar baseren ze zich dan op? Ven: “Het bruto nationaal geluk meten ze aan de hand van een dertigtal indicatoren die betrekking hebben op het psychologisch welbevinden, de gezondheid, het onderwijs, tijdsbesteding, cultuurbeleving, deugdelijk bestuur, het gemeenschapsleven, ecologie en tot slot de levensstandaard. Elk van deze onderdelen krijgt een even groot belang toegewezen in de index.”

Zijn de inwoners van Bhutan echt gelukkiger dan die van andere landen? Ven: “De poging van Bhutan om geluk tot maatstaf van het beleid te verheffen heeft de bevolking niet gelukkiger gemaakt. In een ranking van 156 landen staat Bhutan slechts op de 97ste plaats (2018). Het lage welvaartspeil, de gebrekkige gezondheidszorg en de beperkte vrijheid in levenskeuzes speelt het land onder meer parten. Ter vergelijking: België is het 16de gelukkigste land. De top wordt aangevoerd door Finland, Noorwegen, Denemarken en Ijsland.”

Laura Sels is een doctor in de psychologie met expertise over romantische of interpersoonlijke relaties, emoties en welzijn. Momenteel werkt ze als postdoctoraal medewerker aan de universiteit van Zurich en doet ze onderzoek naar de voorspelbaarheid van zelfdoding op basis van smartphonegegevens.

Wie geluk zegt, denkt snel aan geluk in de liefde. Maar wat betekent dat? Sels: “Hoe je geluk in de liefde definieert, hangt af van wat je ervan verwacht en of het die verwachting weet te overstijgen. De invulling verschilt van persoon tot persoon, maar ook de samenleving speelt een rol. Vroeger bekeek die een relatie vrij basaal. Het zorgde voor economische zekerheid en bracht kinderen voort. Nu verwachten we veel meer van de liefde. Voor de meesten onder ons betekent geluk in de liefde een langdurende relatie met iemand die ons liefheeft en koestert, maar ook tegemoet komt aan onze emotionele, seksuele, sociale en praktische noden. Dat totaalpakket valt moeilijker in te vullen en leidt gemakkelijk tot teleurstelling. Onze directe omgeving en onze persoonlijke eigenschappen hebben eveneens een impact op de verwachtingen. Ervaringen uit het verleden spelen mee, net als overtuigingen en ideeën over de liefde. Geloof je in een soulmate? Of vind je liefde een werkwoord?”

Droom of werkelijkheid? Zijn Vlamingen gelukkig in hun relatie? Sels: “Onderzoek van de Vlaamse overheid wijst uit dat de Vlamingen best wel tevreden zijn over hun relatie. We geven die gemiddeld een 8,5 op 10. De score ligt in de lijn van de andere Europese landen.”

Kunnen we geluk in de liefde wel meten? Sels: “Daar bestaan vragenlijsten voor. Maar de meeste mensen rapporteren dat ze heel gelukkig zijn in hun relatie. Veel variaties hoor je niet. Niemand is matig gelukkig. Waarom zouden ze anders in hun relatie blijven? Sociale wenselijkheid, ontkenning en het verlangen om een mooi plaatje neer te zetten, vormen belangrijke hindernissen om geluk in de liefde accuraat te meten.”

Waar moeten we vooral op letten om ons gelukkige partners te voelen? Sels: “De ironie wil dat kinderen krijgen de relatietevredenheid doet dalen. Het is een robuuste voorspeller. Maar dat kunnen we mensen moeilijk ontraden. Daarom geef ik enkele andere tips. Meer dan vroeger verwachten we van alles van onze partner, maar we investeerden er nooit minder tijd in dan nu door werk, sport, netflix, sociale media, …. Die tegenstrijdigheid is een belangrijke bron van teleurstelling. Je hebt twee opties om dat te voorkomen. Ten eerste kan je de verwachtingen aanpassen. Het helpt bijvoorbeeld om meer te focussen op de positieve kanten van je partner en minder te leunen op hem of haar om al je noden te vervullen. Ten tweede kan je meer tijd investeren in de relatie. Streef naar quality time met elkaar en wees gevoelig voor elkaars noden en waarden. Spendeer ook meer tijd met twee, praat met elkaar en doe dingen samen. Allemaal zaken die helpen om een bevredigende relatie te hebben, want het komt niet van zelf. Je moet er moeite voor doen.”